งานประเพณีแห่เจ้าซือจุง + เจ้าพ่อปุนเถ้ากง – เจ้าแม่ทับทิมลำปาง

ไทยก็เป็นอีกประเทศหนึ่งที่มีชาวจีน อพยพมาอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก

โดยเริ่มอพยพเข้ามาในเมืองไทยตั้งแต่ 500-600 ปี รอนแรมเสี่ยงตายล่องเรือสำเภา หรือที่คนจีนเรียกว่า เพียวหลิง ฮั้วไห่ เหมาเสี่ยน (เพียวหลิง = เรือใบ, เหมาเสี่ยน = เสี่ยงตาย) ชาวจีนได้เริ่มเดินเรือสำเภามาค้าขายในประเทศไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัย และสอนชาวไทยทำเครื่องถ้วยชามสังคโลก จนกระทั่งสมัยอยุธยาได้ปรากฏหลักฐานว่ามีชาวจีนมาสร้างบ้านเรื่อน ตั้งรกรากและทำการค้า้เป็นจำนวนมาก

 
กาดกองต้า ตลาดโบราณ แหล่งท่องเที่ยวเชิงศิลปะ วัฒนธรรม ที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งของเมืองลำปาง

อันนี้คือ หน้าตา อาคารสถานที่ คงจะคุ้น ตา ผู้ที่นิยมเดิน กาดกองต้า อยู่ กาดกองต้า หรือ ตลาดจีน ที่ชาวบ้านเรียกติด ปาก เป็นย่านตลาดเก่าตั้งอยู่ขนานกับลำน้ำวัง บน ถนนตลาดเก่าตลอดทั้งสาย จุดเริ่มต้นอยู่บริเวณ เชิงสะพานรัษฎาไล่ไปจนสุดปลายถนนย้อนเวลา

กลับไปเมื่อกว่า 100 ปี (ราวสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินท ร์) ภาพความคึกคักจอแจ ขวัก ไขว่ เต็มไปด้วยผู้คน จะมีอยู่ตลอดย่านนี้ ด้วยเพราะในยามนั้น กาดกองต้า เป็นศูนย์กลางการค้าที่ สำคัญของ เมืองลำปาง และของภาคเหนือ

 นี่คืออาคารฟองหลี สถาปัตย์แบบขนมปังขิงสไตร์ล้านนาลำปาง อาคารหม่องหง่วยสิ่น กาดกองต้า ได้รับรางวัล และได้รับคำชื่นชมจาก น. ณ ปากน้ำ (ประยูร อุลชาฎะ) ว่าเป็น "อาคาร ขนมปังขิงริมถนนที่งดงามที่สุดในประเทศไทย" เมื่อพ.ศ.25 31 ในหนังสือแบบแผนบ้านเรือนในสยาม นอกจากนั้นอาคาร นี้ยังถือเป็นจุดเด่นสำคัญของอาคารเก่าในย่านกาดกองต้านี้ด้วย
มีข่าวแจ้งมาอย่างไม่เป็นทางการว่าใน ปีนี้ สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ ได้คัด เลือกอาคารสถาปัตยกรรมในลำปาง จำนวน 3 แห่งให้ได้รับ รางวัลอนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่น  ดังต่อไปนี้
 

กลุ่มอาคารบริเวณกาดกองต้า ประเภทชุม ชน       อาคารฟองหลี กาดกองต้า ประเภทอาคารพาณิชย์

ชาวจีนในลำปาง  

 

 

อาคารเยี่ยนซีไท้ลีกี สร้างประมาณ พ.ศ.24

61 บริเวณกาดกองต้า เดิมเป็นของตระกูลทิวารี   ธุรกิจการลงทุนและ

ตระกูลจีนที่มีชื่อเสียงในลำปาง ชาวจีนนั้นขึ้นชื่อมาแต่ไหนแต่ไรเรื่องการค้าข าย   ซึ่งเป็นพลังขับเคลื่อนสำคัญ    ของเมืองที่ควบคู่ไป กับพลังทางการเมือง   สังคม และวิถีชีวิตวัฒนธรม   ดังนั้นครานี้จะอธิบายถึงธุรกิจ   และกลุ่มตระกูล ที่มีบทบาทสำคัญในเมืองลำปาง โดยพิจารณา ประกอบกับการอพยพเข้ามาของชาวจีนในลำปาง

ซึ่งสามารแบ่งเป็นสองระลอกใหญ่ๆด้วยกัน ได้แก่ระลอกแรก   ถือเป็นกลุ่มจีนเก่า  สะสมทุนด้วยการค้าขาย อันมีรากฐานมาจากการขนส่งทางน้ำ   โดย เรือแม่ปะ  (เรือหางแมงป่อง) อาศัยการค้าขาย   โดยการนำเข้าสินค้าพวกของใช้จำเป็น   และสินค้า สำเร็จรูป    อุปกรณ์เครื่องจักรมาจากต่างประเทศ  ได้แก่  น้ำมันก๊าด   ไม้ขีดไฟ   เกลือ   สบู่ เครื่องเหล็ก เสื้อผ้าสำเร็จรูป   ด้าย ปลาแห้ง และสินค้าบริโภค   อุปโภคต่างๆ   สำหรับชาวตะวันตก  รวมถึงผลไม้ ต่างประเทศซึ่งสินค้าส่วนมาก   จะเป็นผลผลิตจากโรงงานอุตสาหกรรม    ของอังกฤษ กิจการดัง กล่าวมีทำเลที่ตั้งบนทำเลถนนตลาดจีน    (ที่ในอดีตก็มีพ่อค้าอื่นๆเช่น   พม่า ไทใหญ่    อินเดียฯลฯ แต่ พ่อค้าชาวจีน   กลับมีบทบาทมากที่สุดในภายหลัง)    ซึ่งทำหน้าที่ทั้งท่เรือ ร้านค้า    และบ้านพักอาศัย อยู่ในตัว    ขณะที่บางรายมีความดีความชอบ   ได้รับการแต่งตั้งมียศถาบรรดาศักดิ์   ตัวอย่างตระกูล   

ชีวิตที่หลากหลาย

 

  คนจีน...ภาพจากทายาทตระกูลฟองอาภา

 ลำปางในพงศาวดารไทยถิ่นเหนือ

ตระกูลฟองอาภาจีนฟอง    เป็นพ่อค้าที่ฐานะมั่งคั่งเนื่องจาก   ได้รับสัมปทานป่าไม้    เป็นเจ้าภาษี นายอากรฝิ่น   และสุรา   ภายหลังสร้างอาคารฟองหลี    ทั้งยังมีความสนิทสนมกับเจ้าบุญวาทย์วงษ์ มานิต    ถึงกับได้ตั้งนามสกุลให้ว่า   ฟองอาภา   เจ้าสัวฟองยังได้สร้างอาคารฟองหลี  ราวพ.ศ.2434- 2444   นโยบายของรัฐเปลี่ยนระบบการเก็บภาษี   ให้ส่วนกลางลงมาควบคุมแทน ทำให้ฐานะไม่ มั่งคั่งดังเก่า   ทำให้อาคารดังกล่าวเปลี่ยนเจ้าของเรื่อยมา ตระกูลสินานนท์,   ทิพยมณฑลหลวงวานิชกำจร   (นามเดิมคือ   นายกิมเฉียน   แซ่อึ้ง)    ทำมาค้า ขายเปิดกิจการชื่อ   ห้างกิมฮง    มีความดีความชอบหลายประการ   ได้แก่ มีส่วนร่วมในการปราบเงี้ยว ทั้งยังเป็นผู้บริจาคทรัพย์เพื่อ   สาธารณะประโยชน์    ทั้งยังเป็นผู้สร้างวัดเกาะวาลุการามด้วย ภาย หลังได้รับการแต่งตั้งให้เป็น    หลวงวานิชกำจร   ทั้งยังได้รับพระราชทานนามสกุล   สินานนท์ และ ทิพยมณฑลด้วย   ต่อมาได้ทำการสร้างบ้านสินานนท์    เมื่อพ.ศ.2462 โดยช่างกวางตุ้ง

 

บ้านสินานนท์ สร้างเมื่อพ.ศ.2462 โดย หลวงวานิชกำจร

ชาวจีนในลำปาง  

ศาลเจ้าแม่ทับทิม

ภาวะคุกคามจากนโยบายระดับประเทศ สมัยรัชกาลที่ 6 จนถึง   จอมพล แปลก พิบูลสงคราม     ประชากรชาวจีนในสยามได้ขยายตัวเป็น จำนวนมาก    มีบทบาทสูงทางเศรษฐกิจ    บางส่วนยังเหตุความวุ่นวายจากการผละงาน    การจลาจล จนถึงต้องปราบปรามกันอย่างหนัก    ทำให้แม้รัชกาลที่6 เอง    ก็ทรงมองอย่างดูแคลน   มีอคติและ เรียกชาวจีนว่าเป็น “ยิวแห่งบูรพาทิศ”     (ซึ่งพระองค์ทรงได้รับอิทธิพลความหวาดกลัวที่ ชาวตะวันตกมองจีนอีกทีหนึ่ง)    ขณะที่สมัยจอมพล แปลกเองก็    สืบทอดความคิดดังกล่าวมาไม่น้อย ไปกว่ากัน    เริ่มจากการแทรกแซงทางการค้า   ด้วยการตั้งบริษัทในนามของรัฐบาล    จนถึงออก กฎหมายกีดกันคนต่างด้าว  (โดยเฉพาะชาวจีน)   ถึงกับประกาศเขตหวงห้าม    มิให้ชาวต่างด้าวเข้า หลังการประกาศ   และเริ่มใช้กับภาคเหนือ   เมื่อปลายเดือนมกราคม พ.ศ.2486   ครอบคลุมพื้นที่ 6 จังหวัด อันได้แก่   เชียงใหม่   ลำพูน   ลำปาง   เชียงราย   แพร่   อุตรดิตถ์   ชาวจีนนับพันต้องอพยพ เคลื่อนย้ายภายในเดือนเมษายน    ความเป็นปึกแผ่นของสถาบันต่างๆ   ในนามชาวจีนดังที่กล่าวมาแล้วชาวจีน   เข้ามามีบทบาทในเมืองนครลำปาง    ระลอกแรก    คือบริเวณกาดกองต้า (หรือตลาดจีน) ในระลอกที่สองก็เป็นผลมาจากเส้นทางรถไฟ   ตั้งแต่พ.ศ.2459    ขณะที่ชาวจีนมี บทบาทอย่างสูงทางเศรษฐกิจ    ก็มีแรงกดดันมิใช่น้อย    ฉะนั้นจึงมีการรวมกลุ่มกันขึ้นเพื่อสร้าง อำนาจต่อรอง    และสร้างสวัสดิการร่วมกันภายในกลุ่ม    (ขณะที่ก็ยังมีการแบ่งแยกในกลุ่มภาษาอีก โดยเฉพาะที่โดดเด่นก็คือ ชาวจีนไหหลำ)   ดังปรากฏเป็นโครงสร้างและสถาบันต่างๆดังนี้ศาลเจ้า หรือศาสนสถานของชาวจีน   เป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อ   ซึ่งก่อตั้งขึ้น ประจำกลุ่มภาษา ได้แก่ ศาลเจ้าแม่ทับทิม ถ.ทิพย์ช้าง ของชาวไหหลำ สร้างราวๆหลังสงคราม โลกครั้งที่  2  (หลังพ.ศ.2488) ศาลปุงเถ้ากง    ของชาวแต้จิ๋วและจีนแคะ (มีบริเวณตลาดจีน ถ.ทิพย์ ช้าง สร้างขึ้นเมื่อปีพ.ศ.2436 และบริเวณสบตุ๋ย ถ.ประสานไมตรี สร้างราวหลังสงครามโลก ครั้งที่2 เช่นกัน)

โรงเรียนจีน
กล่าวกันว่าในระยะแรก   ลูกคนจีนในลำปางเรียนภาษาจีนที่    จือป้อเสีย   ที่บริษัทจังหวัดลำปางก่อน จะมีโรงเรียน   ในพ.ศ.2466 ที่พ่อค้าชาวจีนไหหลำ   ซื้อที่ดินและบริจาคที่ดินสร้างโรงเรียนจีนแห่งแรกในลำปาง   เรียกว่า โรงเรียนยกส่าย   (ปัจจุบันคือ โรงเรียนมัธยมวิทยา)   บริเวณถนนฉัตรไชย อีก 3 ปีต่อมา   ชาวจีนแคะ   แต้จิ๋ว และกวางตุ้งก็รวมตัวกันตั้งโรงเรียนอีกแห่งหนึ่งชื่อ โรงเรียนฮั้วเคี้ยว (แปลว่าจีนโพ้นทะเล) หรือ หนานปางกงสิหวาเฉียว หรือ หวาเฉียว หรือ กงลิยิหวา (ปัจจุบันก็ คือ โรงเรียนประชาวิทย์) เมื่อพ.ศ.2469 ไม่น้อยหน้ากัน ซึ่งได้รับบริจาคที่ดินจาก ประธานชมรม ชาวจีนโพ้นทะเลในลำปางขณะนั้นอย่างไรก็ตามก็มีความพยายามจะรวมทั้งสองโรงเรียนเข้าด้วยกันช่วง  ก่อนสงครามโลกครั้งที่สอง แต่ในที่สุดโรงเรียนทั้งสอง  ก็ถูกสั่งปิดในช่วงสงคราม   และโรงเรียนยกส่ายถูกยึดเป็นฐานที่พักพิง  จนถึงพ.ศ.2489 พ่อค้าจีนก็ขอเปิดโรงเรียนทั้งสอง   โดยรวมเป็นโรงเรียนเดียวกันในนาม โรง เรียนยกฮั้ว    หรือโรงเรียนประชาวิทย์   (หรือกงลิยิหวา)   เป็นโรงเรียนระดับประถมศึกษา   ขณะที่ใช้ โรงเรียนยกส่ายเป็นที่ตั้งสโมสรชาวจีน  (หวาเฉียวจี้เลาะปู้)ชื่อ    สโมสรสหมิตร ในพ.ศ.2495 จึงขอ ใช้พื้นที่โรงเรียนยกส่าย    เป็นที่ตั้งโรงเรียน จึงได้ชื่อว่า   โรงเรียนมัธยมวิทยา จนในที่สุด ความพยายามดังกล่าวก็ปรากฏเป็นเครือข่ายในนาม มูลนิธิเพื่อการศึกษาประชาวิทย์- มัธยมวิทยา เมื่อพ.ศ.2519 องค์กรอื่นๆ

โรงเรียนยกส่าย หรือมัธยมวิทยาในปัจจุบัน (โรงเรียนของเฉินซิ่วเชง)

มูลนิธิลำปางสงเคราะห์    เดิมก่อตั้งขึ้นเมื่อพ.ศ.2503    บริเวณตรงข้ามโรงแรมร่มศรีทองในปัจจุบัน แต่ได้ย้ายไปตั้งบริเวณถนนสุเรนทร์ เมื่อ พ.ศ.2512    ซึ่งเป็นมูลนิธิกลางของชาวจีนลำปางใน ทุกกลุ่มภาษา คือ จีนแคะ กวางตุ้ง แต้จิ๋ว ไหหลำ

ซึ่งมีหน้าที่ด้านสาธารณกุศล เช่น ใช้เป็นที่ บำเพ็ญกุศลศพหรือบริจาคโลงศพให้คนอนาถา บริจาคสิ่งของสงเคราะห์คนยากไร้ คนไร้ที่พึ่งนอกจากนั้นยังมีสมาคม ชมรมอื่นๆอีก(ยังต้องค้นคว้ารวบรวมเพิ่มเติมอีก)เช่น ชมรมฮงสุน ฯลฯ

เรื่องของสุสานคนจีนลำปางดีงนี้คือสุสานจีน ในลำปางมีอยู่ 3 แห่งแห่งแรก คือ สุสานพระบาท มีอายุมากกว่า 100 ปี สันนิษฐานว่าเป็นเขตป่าสงวน ชาวจีนจึงได้นำ ศพมาฝัง   ขณะที่รัฐบาล บ้านเมืองก็ไม่ได้เห็นปัญหา   แต่ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ชาวจีนอพยพเข้ามามาก   จึงขยายพื้นที่ออกไปอย่างมาก   ทั้งที่พื้นที่ดังกล่าวไม่มีโฉนด   (ได้รับการบอกเล่า ว่ากำลังอยู่ในช่วงดำเนินการขอโฉนดที่ดินอยู่ เมื่อพ.ศ.2548)

 

สุสานพระบาทของชาวจีน

แห่งที่สอง   คือ สุสานจี้หนาน   อยู่บริเวณใกล้กับสุสานพระบาท สร้างขึ้นในปีพ.ศ.2510 เป็นพื้นที่ที่    มีใบโฉนดเรียบร้อยแล้ว ส่วนแห่งที่สาม คือ สุสานจีน ถ.ลำปาง-เด่นชัย สร้างขึ้นในปีพ.ศ.2517 เป็นพื้นที่ที่มีโฉนดเรียบ ร้อยแล้วเช่นกัน

*เรียบเรียงจากทัศนีย์ ขัดสืบ,ชาวจีนลำปาง ใน ฮู้คิง…ฮู้คนลำปาง,ลำปาง : บรรณกิจการพิมพ์.2548. 

กาด คือ ตลาด เป็นภาษาท้องถิ่นล้านนา(คำเมือง)

กองต้า คือ ตรอกท่าน้ำกาดกองต้า ก็คือ ตลาดบริเวณตรอกท่าน้ำ

จุดเริ่มต้นของชาวจีนโพ้นทะเลจะพักอาศัยที่สถานีรถไฟลำปาง    โดยรวมกันตั้งเป็นกาดเก้าจาว  เพราะเป็นเส้นทางคมนาคมทางเดียวที่จะเดินทางไปสู่จังหวัดอื่นได้แบบที่นี่เป็นศูนย์กลาง อย่างเมืองเชียงใหม่ แต่โดดเด่นเป็นเมืองท่าค้าขาย ในยุคที่การเดินทางทางบกยังมีความยาก ลำบาก ด้วยอุปสรรคทางธรรมชาติที่เต็มไปด้วยป่าเขา ถนนหนทางก็ยังไม่มีมากมายสะดวกสบาย ดังเช่นในวันนี้ การคมนาคมจึงต้องใช้ทางน้ำเป็นสำคัญ ทั้งการเดินทางไปมาหาสู่ ทำมามาค้าขาย การลำเลียงสินค้าเส้นทางเหนือ ไม่ว่าจะเป็นการนำสินค้าจากเหนือลงไป "เมืองใต้" ซึ่งหมายรวมถึงดินแดนที่อยู่ใต้ดินแดนล้านนาลงไปทั้งหมด   และการขนถ่ายสินค้า   ที่มาจากต่างประเทศผ่านท่า เรือเมืองบางกอก หรือสินค้าจากเมืองใต้ขึ้นมา ล้วนแต่ใช้การล่องเรือมาตามแม่น้ำสายหลัก ล่อง เข้าลำน้ำวังสุดทางที่ เขลางค์นคร หรือ นครลำปาง ท่าน้ำใหญ่เชิงสะพานรัษ กาดกองต้า จึงรับ บทบาทเป็นศูนย์กลางการค้าที่สำคัญ ซื้อขายแลกเปลี่ยน และกระจายสินค้าไปตามหัวเมืองต่างๆ โดยวิธีขนส่งทางบก ใช้รถต่าง ม้าต่าง หรืออืนๆต่อไป กาดกองต้า  ศูนย์การค้าสำคัญ จึงคับคั่งไปด้วยพ่อค้าวานิชผู้มั่งคั่งหลายหลายเชื้อชาติ ทั้งไทย พม่า จีน และฝรั่ง การผสมผสานทางวัฒนธรรมจึงเกิดขึ้น และที่แสดงออกเห็นเป็นรูปธรรมที่ ชัดเจนคือสถาปัตยกรรมนานาชาติ ที่แสดงผ่านบ้านเรือนสิ่งก่อสร้าง มีทั้งเรือนแบบไทยภาคกลาง เรือนล้านนา เรือนพม่า และที่สำคัญดูจะโดดเด่นเห็นจะเป็นเรือนแบบจีน และเรือนขนมปังขิงแบบ ฝรั่งตะวันตก ทั้งนี้อาจเพราะในสมัยนั้นประเพณีราชนิยมแบบตะวันตกกำลังได้รับความนิยมสูง สุด ในภาคกลาง ชาวตะวันตกเข้ามามีความสัมพันธ์กับสยามมากมาย จะด้วยบทบาทใดก็ตาม แต่รูป แบบสถาปัตยกรรมงามแปลกตา ที่นำมาเผยแพร่ก็เป็นที่ถูกใจของชาวสยาม นำมาประยุกต์ใช้สร้าง บ้านเรือนเป็นที่สวยงาม ระบาดไปเกือบทุกพื้นที่ของประเทศ รวมทั้งที่กาดกองต้า ก็มีเรือนฝรั่ง  ผสมจีนแบบนี้อยู่หลายแห่ง กาดกองต้า   ได้ถูกลดบทบาทลงจนไม่เหลือภาพของความมั่งคั่ง   จอแจดังในอดีต แต่สิ่งที่ยังดำรงอยู่คือ   ชุมชนและวิถีของผู้คนที่วันนี้ได้ถูกเรียกขานว่าเป็น   "ชุมชนย่านตลาดเก่า" รวมทั้งอาคาร สิ่งก่อสร้างหลากวัฒนธรรม   อันเป็นมรดกล้ำค่า เป็นแม่เหล็กดึงดูดนักท่องเที่ยว   ผู้โหยหาอดีตอันคลาสสิก   การเดินชมกาดกองต้าในวันนี้   ต้องถือว่าเป็นรายการท่องเที่ยวเมืองลำปางที่ต้องไม่ พลาดชม และมีบรรยากาศหลากหลาย   ให้เลือกสัมผัสถ้าต้องการความ   สงบเย็นซึมซับบรรยากาศ ชื่นชมกับสถาปัตยกรรมต้องชมในวันธรรมดาจันทร์-ศุกร์